Robert Strange McNamara từ trần ngày 6 tháng 7 hưởng thọ 93 tuổi. Ai đã xem bộ film The Fog Of War đều phải công nhận nhân vật này có một hấp lực đặc biệt. Đó là một bộ óc vào loại elite bật nhất của thế kỷ 20-'' an IBM machine with legs'' và là '' Kiến trúc sư '' của người Mỹ trong Chiến Tranh Việt Nam.Nhưng McNamara đã tự nhận mình là một war criminal và nước Mỹ là một nước bại trận. Tuy nhiên công lý vẫn chưa được thiết lập. Nhận định về con người phức tạp này thật không dễ, tuy nhiên qua The Fog Of War thấy sự nổ lực phân tích sự kiện lịch sử mà ông ta từng đóng vai trò nhân vật chinh, nhằm tìm ra những bài học .
Dưới đây là ''bài học'' số 11 có tên là You can't change human nature trong film tài liệu The Fog Of War của đạo diễn Erroll Morris; Xin dịch giới thiệu :
Bài học #11: Bản chất con người ta không thể thay đổi.
Chúng ta ai cũng có sai lầm và chúng ta biết mình mắc sai lầm. Tôi không biết có một người chỉ huy nào có thể nói một cách thành thật là mình chưa từng sai. Có mộtcụm từ đầy ý nghĩa là '' Hỏa Mù Chiến Tranh''.
'' Hỏa Mù Chiến Tranh'' có nghĩa là : chiến tranh rất phức tạp, vượt ngoài khả năng đầu óc để thấu hiểu mọi hoàn cảnh. Những phán đoán, những hiểu biết của chúng ta là thiếu sót, cho nên ta giết người không cần thiết.
Wilson đã từng nói: '' Ta chiến thắng cuộc chiến tranh này là để chấm dứt mọi cuộc chiến tranh" Tôi không quá ngây thơ hay quá đơn giản để tin là ta có thể loại bỏ chiến tranh. Chúng ta không thay đổi được gì bản chất con người ta trong thời đại này. Không phải chúng ta khong lý trí. Chúng ta lý trí, nhưng lý trí cũng có giới hạn.
Có mấy câu thơ của T.S. Eliot mà tôi rất thích :
Ta sẻ không ngừng khai phá
Và khi đến cuối đường khai phá
ta sẻ trở về nơi ta bắt đầu
và lần đầu tiên hiểu biết nơi này.
Vậy coi như là ta bắt đầu là từ đây.
Nguyên văn lời thoại trong phim là như sau :
.
McNamara explains the fog of war:
What “the fog of war” means is: war is so complex it’s beyond the ability of the human mind to comprehend all the variables. Our judgment, our understanding, are not adequate. And we kill people unnecessarily. Wilson said: “We won the war to end all wars.” I’m not so naive or simplistic to believe we can eliminate war. We’re not going to change human nature anytime soon. It isn’t that we aren’t rational. We are rational. But reason has limits.
McNamara, choking on emotion, shares the following in the last scene of the film:
There’s a quote from T.S. Eliot that I just love:
We shall not cease from exploring
And at the end of our exploration
We will return to where we started
And know the place for the first time.Now that’s in a sense where I’m beginning to be.
